سیاست خارجی عمل‏گرایانۀ ایران در قفقاز جنوبی در فضای پسابرجام

ایران در 25 سال گذشته نظاره‏گر رویدادهایی در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی بوده که گاه نقش چندانی در آن‌ها نداشته است. با این همه، به‏دلیل وجود رگه‏هایی از عمل‏گرایی در سیاست خارجی ایران در قبال جمهوری‏های اتحاد شوروی پیشین، تهران توانسته است تاحدودی نقش و جایگاه تاریخی خود را در این مناطق حفظ کند و از منافع آن بهره‏مند شود. پرسشی که پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخی برای آن برآمده، این است که سیاست خارجی عمل‏گرایانۀ‏ ایران در قفقاز جنوبی در فضای پسابرجام، چه تأثیری بر فرصت‏ها و تهدیدهای پیش روی تهران در این منطقه خواهد داشت؟ یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد که برچیده‌شدن تحریم‏های بین‏المللی علیه ایران و عادی‏سازی روابط این کشور با غرب، تغییر موازنۀ قدرت در قفقاز جنوبی را به‌نفع این کشور به‏دنبال خواهد داشت و چالشی را پیش روی دیگر قدرت‏های منطقه‏ای همچون ترکیه، عربستان، روسیه و اسرائیل قرار خواهد داد. با وجود این، تهران برای بهره‏مندی از مزایای بازگشت به قفقاز جنوبی در فضای پسابرجام، نیازمند سیاست‏گذاری راهبردی مبتنی بر رویکردهای عمل‌گرایانه است. از این‌رو، می‏توان نتیجه گرفت که کارآمد‌‌ترین راه افزایش قدرت و حضور جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان، به‌کارگرفتن سیاست خارجی عمل‏گرا با ویژگی‏هایی همچون خودداری از تقابل‏گرایی بی‏نتیجه، ایدئولوژی‏زدایی از سیاست خارجی، انعطاف‎پذیری تاکتیکی و ترجیح منافع عینی بر منافع ذهنی در فرایند سیاست‏گذاری خارجی است.